De mens en zijn schrijfmachine

Schrijf een verhaal dat door de mensen met zoveel plezier wordt gelezen dat ze willen blijven lezen. Waarin de hoofdpersoon bedenker is van De Schrijfbibliotheek, een verzameling boeken voor mensen die willen schrijven, en de bibliotheek wordt bedreigd door een computerprogramma.

JOEP VAN RUITEN - Publicatie : 21 januari 2023
Dagblad van het Noorden ed. Groningen Stad

0p naar Warffum. Waar schrijver, journalist, redacteur en uitgever Louis Stiller in korte tijd drie boeken het licht heeft doen zien: Tijd, Plot en Ruimte. Ze maken deel uit van een serie met de titel De Schrijfbibliotheek presenteert: De literaire gereedschapskist en zijn bedoeld voor iedere schrijver, beginnend én gevorderd.
Stiller is de man om te vragen hoe je een verhaal schrijft. „Bij een verhaal gaat het altijd over het overwinnen van iets”, legt hij om te beginnen uit. „Als je gewoon rechtdoor kunt lopen, heb je geen verhaal. Moet je omlopen, omdat er een beer op de weg verschijnt, dan heb je wel een verhaal. Er moet iets zijn dat de boel belemmert.”

Tijd, Plot en Ruimte zijn niet de eerste boeken van Stiller (Groningen, 1959). Om het tot De Schrijfbibliotheek te beperken, waaraan overigens ook andere auteurs hebben meegewerkt, maakte hij eerder al Essays schrijven (2007) en Zelf schrijver worden (2010). „Dat was de enige keer dat ik in de Bestseller 60 heb gestaan”, zegt hij over laatstgenoemde titel.
De enige keer. Waar is het misgegaan? Is het wel misgegaan?
`Meer dan een miljoen Nederlanders willen een boek schrijven’, luidt de openingszin op de achterflappen van Tijd, Plot en Ruimte. Dat aantal is gebaseerd op een onderzoek door Stichting Schrijven en dagblad Trouw uit de jaren go. „Ik heb het idee dat het sindsdien nog veel erger is geworden”, zegt Stiller. „Er komt een moment dat er meer schrijvers bestaan dan lezers.”
Hij corrigeert zichzelf. „Is het erg? Het doet denken aan de tijd dat de geletterde mens schreef en las, meedeed aan het debat, die warm maakt voor het geschreven woord en de voordracht. Misschien keert de Renaissancemens wel terug.”

SCHRIJFBEHOEFTE, HOEZO?
Dan volgt een poging om de grote schrijfbehoefte te verklaren. „Veel mensen hebben het idee dat ze iets bijzonders hebben meegemaakt, dat ze een bijzondere blik op de wereld hebben en écht iets te vertellen. De ene keer levert het een gedicht op, de andere keer een roman.”
Wat zegt het over de tijd waarin we leven? Zou het erop duiden dat een groeiende groep mensen gehoord wil worden en om die reden achter het toetsenbord gaat zitten? „Ja”, beaamt Stiller. „En ze willen zich onderscheiden. Als je dat goed doet, vind je misschien een publiek.”
Maar niet iedereen kan meteen schrijven.
„Sommigen hebben van nature de gift van het woord. Anderen moeten het ontwikkelen. Er zijn maar weinigen die het meteen goed kunnen. Pas als mensen het proberen, komen ze erachter hoe moeilijk het schrijven van een goed boek is. Het is niet voor niets dat er docenten, schrijfcoaches, manuscriptenbeoordelaars en redacteuren bestaan.”

ZET DE LEZER AAN HET WERK
Met alleen een hamer kun je geen kastje maken. Een beetje in het wilde weg zagen heeft geen zin. „Om te kunnen schrijven heb je gereedschap nodig”, zegt Stiller. „Personages, perspectief, tijd, ruimte, plot, scènes. Inzicht. Vertel niet alles. Denk na over wat je doet. Zet de lezer aan het werk. De mens is een empathisch wezen. Hij kan zich iets voorstellen — daar hebben we onze kunst aan te danken. Schrijven is een vak, dat wordt weleens vergeten.”
Er verschijnen zeer veel boeken, bij steeds meer uitgevers. Onverlet de ontlezing worden er nog altijd heel veel boeken verkocht. Toch kan en moet het volgens Stiller beter. „Ik lees nog te veel boeken waarvan ik denk… had het toch eventjes langer laten liggen, had er met een ander oog naar gekeken.”

Daar hebben we sinds kort ChatGPT voor, het computerprogramma dat met behulp van kunstmatige intelligentie teksten produceert van volgens Neerlandici indrukwekkende kwaliteit. Zeer interessant, oordeelt Stiller. Hij gaat er eens goed voor zitten.

COMPUTERS ALS LEZERS
„Straks hebben we een machine die duizend boeken per dag kan maken met teksten waarvan je niet kunt zien of ze door een mens of een computer zijn geschreven. Wie gaan die boeken lezen? Andere computers?”
Stiller haalt even adem en glimlacht de brede glimlach die hem tot in Friesland en daarbuiten bekend en geliefd heeft gemaakt.
Al meer dan dertig jaar zit hij in dit vak.
„Wat ook kan”, vervolgt hij, „is dat mensen juist daardoor andere verhalen gaan schrijven. Heel rare dingen, die niet door die computer gemaakt kunnen worden.”
Het gaat banen kosten in de schrijfindustrie, verwacht Stiller. „Daar komen andere banen voor in de plaats. Wij schuiven op. Onze competenties en belangstelling zullen veranderen. De computer kan straks van jouw nog niet grammaticaal correcte tekst een wel grammaticaal correcte tekst maken. Dat maakt de handen vrij voor ander werk. Kijk naar wat de digitale revolutie van de jaren 90 heeft opgeleverd.”

Hij hoopt dat zijn Schrijfbibliotheek straks overbodig is. Dat we, zoals hij zegt, in een nirwana van prachtig geschreven boeken belanden. „Maar ik geloof het niet. Techniek kun je leren. Voor de echte finesse heb je kunstenaarschap nodig. Kunstenaars kun je niet maken. Je kunt ze opleiden, maar de onvoorspelbaarheid die tot kunst leidt, kun je niet door een machine laten produceren.”
Is daarmee iets overwonnen? „Ik denk het wel”, zegt Louis Stiller. „De schrijfcomputer is in ieder geval niet het einde van het verhaal.”

Tijd, Plot en Ruimte van Louis Stiller zijn verschenen bij uitgeverij Atlas Contact. Prijs per deel 16,99 euro