album 2022, Louis Stiller en Peter Mertens
https://www.nrc.nl/nieuws/1995/11/23/eerste-elektrische-novelle-gepresenteerd-7289326-a878105?t=1641471606
Eerste elektrische novelle gepresenteerd
Lucette ter BorgLeestijd 2 minuten
AMSTERDAM, 23 NOV. Met een klapstoel-schijngevecht werd gisteren in een rokerig Arti de eerste ‘elektrische novelle’ van de eerste ‘elektrische uitgeverij’ van Nederland gepresenteerd. Het onafhankelijke ‘Album’, dit jaar opgericht door audiovisueel kunstenaar Peter Mertens en literatuurwetenschapper Louis Stiller, richt zich op de digitale markt onder het motto: ‘een scherm is net zo goed om literatuur op te lezen als een boek’. Dus weg met het geaai over kaften, het geritsel van bladzijden en de geur van papier. Men haalt de cd-rom uit het plastic foedraal, stopt hem in de daartoe bestemde drive en neemt de muis ter hand. Lezen wordt kijken, klikken, luisteren en lezen.
De eerste uitgave is de novelle Schaman gaat voor Goud, van Gert Jan van Schoonhoven. Voor het volgend jaar staan cd-roms van Dick Tuinder, Martin Bril en Louis Stiller op het programma. Daarnaast zijn in voorbereiding cd-roms van multi-mediakunstenaars als ‘Het Instituut voor betaalbare waanzin’, en van werken van Multatuli en Paul van Ostaijen. De uitgeverij gaat ook als ‘filter’ fungeren. “Want niet alles wat geluid maakt op scherm is goed genoeg om op de markt te komen”, zegt Stiller.
Het gisteren ten doop gehouden ‘elektrisch’ debuut van Van Schoonhoven is een anderhalf uur durend interactief verhaaltje over de hoofdpersoon Schaman. Hoewel, verhaal is eigenlijk te sterk uitgedrukt. Schaman gaat voor goud is een bundeling van fragmentarische stukjes proza. Schaman weet niet of hij een naam of een voornaam heeft, hij weet alleen dat hij Schaman heet. Via symbooltjes die oplichten en geluid maken zodra je de muis over het scherm heen beweegt, volg je Schaman op z’n weg door de grote stad en door zijn eigen huis. Druppels vallen in een holle ruimte, ambient-klanken begeleiden de lezer.
Met een klik op het plaatje van een stoel (vergezeld van het geluid van een opstijgend vliegtuig) beland je in een wachtkamer waar de schrijver noteert: “Ik zie en hoor er nooit iemand die het lef heeft om zichzelf het zwijgen op te leggen”. Maar heb je eerst het beeld van een vis aangeklikt, dan sta je op de vismarkt naar verliefde Duitse motorrijders te kijken, en anders beland je wel onder klokgelui in het park met een meisje op schoot.
Schaman gaat voor goud lijkt bedoeld als een on the road-story, want het bestaat alleen uit situatiebeschrijvingen en veel introspectie. Doordat de novelle interactief is, is de volgorde van beelden/tekst willekeurig en kan iedere ‘lezer’ zijn eigen verhaal bij elkaar klikken. De enige structuur die de lezer krijgt aangeboden, is de indeling van de novelle in drie tableau’s die uitgelezen moeten worden, voordat je kunt overstappen naar een ander tableau. Schaman kent geen begin en een onduidelijk eind, geen plot of verhaalstructuur, maar kán dat ook niet kennen. Elk tekstje staat op zichzelf, net als ieder aan te klikken beeldje op zichzelf staat. Maar zo moeilijk als de beeldjes soms onder de muis vandaan te krijgen zijn – zeker naarmate er meer beelden ‘gelezen’ zijn wordt het systeem trager – zo ondoorgrondelijk doen de woorden van Van Schoonhoven aan.
Schaman tuurt in zichzelf met beschrijvingen als ‘Ik ben het mannetje wiens handen een schaaltje imiteren’ en houdt zich verder bezig met meisjes die om raadselachtige redenen van hem weglopen. Zelf wordt hij geobsedeerd door geluid, dat is het enige wat de tekstjes met elkaar gemeen hebben: het geluid van de ‘Grote Visboer’, het gegil van een papegaai. Vervreemding heerst alom, en dat is jammer, alsof Van Schoonhoven heeft gedacht: ‘zo’n ‘nieuw’ medium als een elektronisch boek, dat is nog een beetje ‘vreemd’, waarom nemen we dan niet vervreemding als thema?’ Schaman gaat voor goud is een aardig experiment van literatuur op cd-rom. De ambient-klanken op de achtergronden versterken de sfeer van de tekst en de schermbeelden zijn mooi vormgegeven. Nu alleen de literatuur nog.
